‘Enflasyonla mücadele’ – Bir ‘dejavu’
“Enflasyonla mücadele” programıyla ilgili tartışmaları izlerken, bende bir “dejavu” duygusu oluştu.
Türkiye, 1990’ların sonunda IMF ile yapılan anlaşma gereğince döviz kuruna dayalı bir dezenflasyon programı izlerken, köşemde, “bu programın, enflasyonla mücadele bir yana, ülke ekonomisinin dış dengelerini daha da bozacağını, Asya krizi tipi bir sarsıntı yaşayabileceğimizi” yazmıştım. Sonrasını biliyorsunuz: Enflasyon artmaya devam etti, derin bir resesyon yaşandı, işsizlik arttı, reel ücretler düştü, 70+ milyar dolar yabancı sermaye kaçtı. Ecevit’in koalisyon hükümeti çöktü, AKP ve siyasal İslamın iktidarının yolu, “süreç olarak faşizmin” önü açıldı. Bu krizin öncesinde bir büyük deprem felaketi, sonrasında da Afganistan ve Irak savaşları, Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) vardı.
“Bugün”ün öncesinde de “doğal” felaketler (pandemi, deprem) var. Ortadoğu’da bir soykırım yaşanıyor, büyük güçler arası rekabet, vekâlet savaşları yoğun. Bunların ortasında yine büyük ölçüde döviz kuruna bağlı bir “dezenflasyon programı” izleniyor. O zaman piyasalara güven vermek için “ithal edilmiş bir aktör” Kemal Derviş vardı; ekonomiyi “toparlarken” hükümeti dağıttı. “Bugün” Mehmet Şimşek var.
İKİ YAKLAŞIM
“Bugün” enflasyonun nedenleri, mücadele araçlarıyla ilgili tartışmalara baktığımda iki yaklaşım dikkatimi çekiyor. Birincisine göre enflasyonun arkasında tüketici talebi var; ekonomi çok ısındı. Soğutmak gerekiyor. Böylece uluslararası piyasalara güven verilebilir, dış kaynak girişi sağlanabilir. Ekonomiye, mali piyasaların penceresinden bakan bu yaklaşım ücret artışlarının, kamu harcamalarının, hükümetin “yanlış” politikalarıyla hızlanan enflasyonu beslediğini iddia ediyor. Her iki alanda da tasarruf istiyor, faiz artışlarını yetersiz buluyor. Gelir dağılımı bu kadar bozulmuş, yoksullaşma bu kadar derinleşmiş, orta sınıf bu kadar zayıflamışken, ekonomiyi daraltmaya kalkmak ateşe benzin dökmeye benziyor. Mehmet Şimşek’in birinci yaklaşımı benimsediği anlaşılıyor. Ancak Şimşek’in bu yaklaşımı sonuna kadar götürmesi çok zor; karşısından, rejimi ayakta tutan siyasal İslamın kadro ve kurumlarını besleyen kurumlardan ve ilişkilerden oluşan yüksek bir duvar var.
Realiteyi çok daha iyi temsil eden, ikinci yaklaşıma göre bir “ücret fiyat sarmalı yok” (…) “ücret maliyetlerinin enflasyona katkısı düşük”. Şirket kârlarının katkısı yüksek. “Şirketler, hükümetin uyguladığı politikalar sonucu oluşan yüksek enflasyon ortamını kâr marjlarını artırmak için kullanıyorlar”. İkinci yaklaşım da açıklamaya “yanlış politikalardan”, enflasyona karşı düşük faiz “garipliğinden” başlıyor: Hükümet enflasyonla mücadele etmek gerekçesiyle faizleri indirince, döviz hızla tırmandı, ithal girdi fiyatları (maliyetleri) arttı. Şirketler (aslında piyasa yoğunluğu olan şirketler) kârlarını koruyabilmek için bu maliyet artışını, fiyatlara yansıtmaya başladılar, enflasyon hızlandı. İki yaklaşım da bu “yanlış politika” noktasında buluşuyorlar ama bu “yanlışın” ekonomi politiğini sorgulamıyorlar. Bu da bizi bu tartışmaların dışarıda bıraktığı “şey”e getiriyor.
Sınıflı toplumlarda ekonomik ve siyasi dinamikler, sorunlar ve çözümler, “ekonomik artığın” üretim, edinim ve değişim süreçleriyle ilişkilendirilmeden konuşulamaz. Kapitalist toplumda “ekonomik artık”, “artık-değere” dönüşür ve kâr, faiz, rant olarak bölüşülür. Bu üçlüden birinin payı artarsa diğerlerinin payı azalır.
“Yanlış” politika, (düşük faiz) rantın ve kârın payını artıracaktı ama bir bumerang etkisiyle döviz fiyatındaki artış üzerinden sanayi kârlarını olumsuz yönde etkiledi. Buna karşılık, “rant sektörü”, siyasal İslamın kadro ve kurumlarını, “kültürel sermayesini” (Bourdieu) besleyen süreçlerin içinde kritik bir öneme sahip olduğundan, devlet eliyle bu bumerang etkisinden korundu; korunmaya da devam edecek gibi görünüyor. Bugün, bunları (siyasi boyutu) değerlendirmeyen bir enflasyon tartışması gerçekçi çözüm önerileri üretemez.
“Dejavu” ama bu kez rejim; bir toplumsal harekete, “kültürel sermayeye” ve merkezileşmiş bir devlete, “süreç olarak faşizme” dayanıyor. Bu enflasyon da bu sürece ait bir olgu. Tarih kendini tekrarlamazmış ama bazen kafiyeyle konuşurmuş.
10 HAZİRAN 2024
Kaynak: Cumhuriyet
