Emekli aylıkları dipte eşitleniyor. 2019’dan bu yana Hazine desteğiyle en düşük emekli aylığında yüzde 650 artış sağlanırken ortalama emekli aylığı artışı yüzde 313’te kaldı. Aylıklarda adeta dibe doğru yarış var.
Emekli aylıklarının Hazine desteğiyle 7 bin 500 TL’ye tamamlanması süreci emeklilik sistemindeki çarpıklıkları ve vahim tabloyu bir kez daha gün yüzüne çıkardı. Bu hafta da emekli aylıklarındaki çarpıklığı ve vahameti yazmaya devam ediyorum. Bu gerçekleri kısaca özetlersek emeklilik sistemi yamalı bohçaya dönüyor, emeklilerin kendi aylıkları vahim derecede düşük, mevcut aylık bağlama sistemi yoksul emekliler yaratıyor, 7 bin 500 TL’ye tamamlama işleminde önemli bir tuzak ve ayrımcılık var.
DÜŞEN AYLIKLARA YAMA
2019 yılında emekli aylıklarında tuhaf bir uygulama başladı. Emekli aylıkları o kadar düştü ki 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na eklenen Ek 19’uncu madde ile emekli aylıklarının bin TL’den düşük olamayacağı, düşük olursa aradaki farkın Hazine’den tahsil edileceği hükme bağlandı. Bu miktar Mart 2020’de bin 500 TL, Ocak 2022’de 2 bin 500 TL, Temmuz 2022’de 3 bin 500 TL ve Ocak 2023’te 5 bin 500 TL olarak değiştirildi. Son olarak bu miktar 30 Mart 2023’te TBMM’de kabul edilen 7447 sayılı kanun ile 7 bin 500 TL’ye yükseltildi.
Yasanın ek 19’uncu maddesiyle yapılan bu artış normal emekli aylık zammı değil. Normal artışlar yasanın 55’inci Maddesine göre Ocak ve Temmuz aylarında ve TÜİK tarafından açıklanan 6 aylık TÜFE oranında yapılır. Peki neden normal artış yöntemi varken böylesine olağanüstü bir yola başvuruluyor? Bunun temel nedeni emekli aylıklarının 2008’de kabul edilen 5510 sayılı yasa sonrasında ciddi biçimde düşmesidir. 5510 sayılı yasa ile emekli aylıklarının hesaplanması ve artırılmasında kabul edilen essalar nedeniyle emekli aylıkları ciddi biçimde düştü.
Aylık bağlama oranlarının düşürülmesi, güncelleme katsayısının düşürülmesi ve milli gelir artışının yüzde 100’ü yerine yüzde 30’unun hesaba katılması nedeniyle emekli aylıkları ciddi biçimde düştü. Bunun yarattığı hoşnutsuzluğu gidermek amacıyla bir bypass veya yama yöntemine baş vurmaya başladılar. Emekli aylık bağlama sistemini değiştirmek yerine en düşük aylığı Hazine desteği ile belirli bir düzeye çıkarmaya başladılar.
GERÇEK EMEKLİ AYLIKLARI 4 BİN LİRA CİVARINDA!
Ancak bunu yaparken en düşük emekli aylıklarının geldiği düzeyi saklamaya başladılar. Çünkü bu işlemle kamuoyunda emekli aylıklarının gerçek durumu unutuldu ve en düşük emekli aylıklarının bu düzeyde olduğu algısı yerleşmeye başladı. SGK Hazine katkısı hariç emekli aylıklarının gerçek düzeyini açıklamaktan kaçındı. 2019 yılından beri SGK’ye yapmış olduğum en düşük emekli aylığı, emekli aylıklarının dağılımı ve asgari ücretin altında emekli aylığı alanların sayısına ilişkin bilgi edinme taleplerim reddedildi. Bu nedenle SGK’ye açmış olduğum bilgi edinme davası devam ediyor.
Ancak emekli aylıklarının 7 bin 500 TL’ye tamamlanasına ilişkin Meclis görüşmeleri sırasında takke düştü kel göründü. Komisyon görüşmeleri sırasında AKP Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş eğer bu artışı yapmasalardı emekli aylıklarının ortalama 4 bin 200 TL olacağını söyledi. Böylece SGK’nin yıllardır ısrarla sakladığı gerçek ortaya çıkmış oldu. Elitaş’ın açıklamasında detay yoktu ancak vahim tabloyu ortaya koyuyordu. Anlaşılan bu sadece emeklilerin kendi aylıklarına ilişkin bir veri. Dul ve yetimler için aylık miktarı 4 bin liranın çok çok altında.
4 bin 200 TL emekli aylıklarının asgari ücretin yarısın bile altına düşmesi anlamına geliyordu. 2008’de kabul edilen yasanın gerçek yüzü böylece ortaya çıkmış oldu ve emeklilerin nasıl yoksullaştığı görülmüş oldu. 2002 yılında AKP iktidara geldiğinde asgari ücretin yüzde 40 üzerinde olan en düşük emekli aylığı 4 bin 200 TL’ye gerilemiş oldu. AKP hiçbir şey yapmasaydı şu an en düşük emekli aylığı 11 bin 908 TL olacaktı. 7 bin 500 TL’ye tamamlamak gerçekleri örtemiyor!
ZAM YOK TUZAK VAR
Aylıkların Hazine katkısıyla 7 bin 500 TL’ye tamamlanmasın bir zam değil tamamlama işlemi olduğunu bir kez daha vurgulamak istiyorum. Kamuoyunda “en düşük emekli maaşı 7 bin 500 TL oldu” şeklinde yanıltıcı bilgiler dolaşsa da bu bir tamamlama işlemidir. Emeklilerin kendi aylıklarına zam yapılmıyor. Kendi aylıkları yerinde duruyor. 7 bin 500 TL’den düşük emekli aylıkları aradaki fark Hazine tarafından tamamlanarak 7 bin 500 TL olarak ödeniyor.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus bu durum emeklinin kendisi için geçerli hak sahibi (dul ve yetim) olarak ölüm aylığı alanların aylıkları 7 bin 500 TL’ye tamamlanmıyor. Onların kendi hisselerine göre artıyor. Örneğin, ölüm aylığı alan bir dul eşin aylığı hissesine göre (yüzde 50 veya 75) 3 bin 750 ile 5 bin 625 TL’ye tamamlanacak. Yetim çocukların aylığı ise bin 875 TL’ye tamamlanacak. Tamamlamanın açmazı şu: Emekli ve hak sahibi aylıklarına normal zam dönemlerinde (ocak ve temmuz) tamamlanan miktar üzerinden değil kendi aylıkları üzerinden zam yapılır. Örneğin halen 211 TL ek ödemeyle birlikte 4 bin 200 TL alan bir emekli tamamlama işlemiyle birlikte 3 bin 300 TL Hazine desteğiyle 7 bin 500 TL aylık alacak. Temmuz 2023’te aylılara yapılacak zam 4 bin 200 TL üzerinden yapılacak. Enflasyon yüzde 30 olursa emeklinin aylığı 5 bin 460 TL olacak Hazine bu kez 7.500-5.460=2.040 TL katkı ödeyecek. Dolayısıyla bu bir yamadır. Bir tür avans ödemesidir.
SEFALETTE EŞİTLİK
Emekli aylıklarına zam yapmak yerine tamamlama işlemi yapmak emeklilerin dipte eşitlenmesine ve emekli aylıklarının aşağıya çekilmesine yol açıyor. En düşük emekli aylıklarına yapılan artış diğer emekli aylıklarına yapılmadığı için aradaki fark kapanıyor ve primli sistemin esası olan prim miktarı ve prim gün sayısı anlamsız hale geliyor.
En düşük emekli aylıklarının asgari ücretten az olmaması ve en düşük aylıklarının alım gücünün korunması şart. Ancak bu diğer emeklileri mağdur ederek olamaz. Örneğin son düzenleme ile 7 bin 500 TL ve üstünde aylık alanlara tek kuruş zam yapılmadı. Bu durum milyonlarca emeklinin dipte eşitlenmesi anlamına geliyor. 2019’dan bu yana en düşük emekli aylığı tamamla işlemiyle (Hazine katkısıyla) bin TL’den 7 bin 500 TL’ye çıkarılarak yüzde 650 oranında artırılmış oldu. Ancak aynı dönemde ortalama emekli aylıkları yüzde 313 oranında arttı. En düşük emekli aylıklarında yüzde 650 oranında bir iyileştirme yaparken diğer emekli aylıklarının yüzde 313 oranında artırırsanız emekli aylıklarını aşağıya doğru bastırmış olursunuz. Örneğin Ocak 2019’da bin 815 TL alan bir emekli o tarihte en düşük aylığa göre yüzde 82,5 daha yüksek aylık alırken yeni düzenleme ile aylıkları eşitlenmiş oldu. Bu uygulama milyonlarca emeklinin en düşük aylığa doğru bir mengene gibi sıkıştırılması anlamına geliyor.
Emekli aylıklarında dengeli ve bütün emeklileri kapsayacak bir artış yerine asimetrik artış yapılması nispeten yüksek aylık alanların dibe doğru bastırılması anlamına geliyor. Buna benzer bir uygulama yıllardır asgari ücrette de yapılıyor. Asgari ücret diğer emek gelirlerine göre daha fazla artırılıyor böyle genel ücret düzeyi asgari ücrete doğru bastırılmış oluyor. AKP hükümeti yıllardır asgari ücrette uyguladığı sistemi şimdi emekli aylıklarında uygulamaya başladı. Bu durum emekli aylıklarının sefalet düzeyinde eşitlenmesi anlamına geliyor. Emekli aylıklarında dibe doğru bir yarış yaşanıyor. Her yama emekli aylıklarını iyice dibe doğru yaklaştırıyor.
Bu durum daha uzun süre ve daha yüksek pirim ödeyenlerin de en düşük düzeyden aylık alması anlamına geliyor. Bu durum eşitlik ve sosyal güvenlik ilkelerine aykırıdır. En düşük aylıklar kuşkusuz insanca yaşayacak düzeyde olmalıdır. Bu nedenle 7 bin 500 TL bile yeterli değildir. Ancak en düşük aylıkların artırılması diğer emeklilerin mağdur edilmesine yol açmamalı.
Yapılması gereken emekli aylıklarının alt düzeyinin asgari ücrete çekilmesi ve bütün emekli aylıklarına dengeli zam yapılmasıdır. Sorunun köklü çözümü için aylık bağlama oranları eski düzeyine yükseltilmeli ve emekli aylıklarının hesaplanmasında büyümenin tümü dikkate alınmalıdır.
***
Emekli aylıklarında yaşanan dengesizlik
3 NİSAN 2023
Kaynak: BİRGÜN
