En çarpıcı sonuçlarından biri, Ak Parti seçmeninin dahi ülkenin en önemli sorunlarından biri olarak ‘kutuplas& 807;ma ve bir arada yas& 807;amanın güçles& 807;mesi’ olarak gördüğünü ortaya koyması.
15 Temmuz darbe girişiminin üzerinden bir yıl geçti. Darbeyle bağlantılı olduğu iddiasıyla operasyonlar sürdürülürken, CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun Adalet Mitingi’nde altını çizdiği gibi darbenin siyasi ayağına dair neredeyse hiçbir şey bilinmiyor. Sadece o da değil, süreç herşeyi o kadar karmaşıklaştırdı, bilgilerin güvenirliğine dair o kadar soru işareti var ki ortalık komplo teorilerinden geçilmiyor.
Peki bu geçen bir yıl, toplumda darbeye ve devamında yaşananlara dair nasıl bir algı yarattı? Vatandaş, darbe travmasıyla nasıl baş etti ve ediyor? Siyasi görüşleri, darbe sonrasında değişti mi? Nasıl?
KONDA, Mayıs 2017’de ’15 Temmuz Darbe Girişimi Sonrası Siyasi Tutumlar, Değerler ve Duygular’ başlıklı bir araştırma yayınladı. Ne var ki referandum sonrası yorgunluğu ve karmaşası nedeniyle basının dikkatini çekmedi.
Araştırmanın bana göre en çarpıcı sonuçlarından biri, Ak Parti seçmeninin dahi ülkenin en önemli sorunlarından biri olarak ‘kutuplas& 807;ma ve bir arada yas& 807;amanın güçles& 807;mesi’ olarak gördüğünü ortaya koyması. . .
Ayrıca bütün görüs& 807;meciler, 15 Temmuz ile ilgili olarak korku ve endis& 807;e duygularını ifade etmis& 807;. Ancak bu korku ve endis& 807;enin kaynakları birbirinden çok farklı.
İster CHP, ister AKP seçmeni olsun, adaletsizliklere karşı aynı nedenlerden kaynaklanmasa da ortaklaşan bir tepkinin varlığı da önemli. . .
AKP SEçMENİ DE ‘HOŞGöRü VE TOLERANS’ DİYOR
Prof. Dr. Ayşe Betül çelik, Doç. Dr. Evren Balta ve Doç. Dr. Murat Paker’in araştırmanın ve soruların çerçevesini çizdiği çalışma, 15 Temmuz darbe duygular, hafıza ve deg& 774;erler üzerinden yeni tipte bir ‘vatandas& 807;ın’ ortaya çıkıp çıkmadıg& 774;ını inceledi.
KONDA, darbenin hemen ardından 21 ilde araştırma yapmış ve darbe girişiminin çok geniş bir toplumsal mutabakat ile reddedildildiğini, daha Cumhurbaşkanı çağrı yapmadan sokağa çıkıldığını ortaya koymuştu. Fakat farklı siyasi partilere oy verenler arasında demokrasi, laiklik, millet/halk kavramlarının gösterdiği değerler arasında ciddi farklılıklar da vardı.
Eylül-Aralık 2016 arasında 71 kis& 807;i ile yaptıg& 774;ı derinlemesine görüs& 807;meler, bu kavram ve değerlerin nasıl içinin doldurulduğuna bakmak amacıyla yapıldı.
Araştırmadan çıkan bazı sonuç ve analizler şöyle:
–
Katılımcıların çok ufak bir bölümü Ak Partiye neden oy verdig& 774;ini açıklamış. Genelde din, dindarlık, dinin özgürce yas& 807;ayabilme gibi açıklamalara bas& 807;vurmus& 807;. Bu tarz vurgular, özellikle 28 S& 807;ubat sürecinde siyasal olarak aktif oldug& 774;unu belirtenlerde öne çıkıyor. En ilginci, iktidarın söyleminin aksine tolerans, hos& 807;görü, birlikte yas& 807;ama, hayat tarzına karıs& 807;mamanın Ak Parti’li katılımcıların da hassas oldug& 774;u konular olarak öne çıkması.
– Görüs& 807;mecilerin hemen tamamı artan s& 807;iddet olayları kars& 807;ısında kaygılı.
ülkenin bir arada kalmasına yönelik tehditler pek çok görüs& 807;meci tarafından kendi varlıg& 774;ına yönelik dog& 774;rudan tehditler olarak algılanıyor.
– Her ne kadar CHP’ye oy veren katılımcılar, laiklik savusunu oy vermelerinde önemli bir etken olarak ifade etse de, bunun katı bir laiklik anlayıs& 807;ı olmadıg& 774;ının altı çizilmiş.
EN BüYüK SORUNLAR: EKONOMİ; EĞİTİM; ADALETSİZLİK
–
Go& 776;ru& 776;s& 807;mecilerin c& 807;ok o& 776;nemli bir bo& 776;lu& 776;mu& 776; için u& 776;lkenin en o& 776;nemli sorunu ekonomi. Bu durum o& 776;zellikle gec& 807;im sıkıntısı yas& 807;adıg& 774;ını ifade eden ve/veya kendi geleceg& 774;ini gu& 776;vence altında go& 776;rmeyen gruplar ic& 807;in gec& 807;erli.
– Şaşırtacak bir başka bulgu, siyasi yelpazenin her renginden katılımcıların tarafından ortak bir biçimde vurguladığı sorunlu alanın eg& 774;itim sistemi olması.
– Bu& 776;tu& 776;n sec& 807;men gruplarında ortak olarak ifade edilen en o& 776;nemli sorun ise Tu& 776;rkiye’de adaletin ve adalet sisteminin iyi is& 807;lemiyor olması. Tu& 776;rkiye’de yargı sistemin genel olarak adaletsiz oldug& 774;unu, insan kayırmacılıg& 774;ın yaygın oldug& 774;unu hepsi ifade etmis& 807;.
– O& 776;zellikle yargının iyi ve etkili is& 807;lememesi; ‘kurunun yanında yas& 807;ında yanması’; adalet dag& 774;ıtması gereken bir kurumun taraflı davranması bu& 776;tu& 776;n katılımcılarda vurgulanan ortak nokta.
– Katılımcıların büyük bölümü Tu& 776;rkiye’yi demokratik bir u& 776;lke olarak go& 776;rmüyor. özellikle gu& 776;cu& 776;n dag& 774;ılımı konusunda u& 776;lkenin sorunlar yas& 807;adıg& 774;ını, hukukun u& 776;stu& 776;nlu& 776;g& 774;u& 776;nu& 776;n tesis edilmemis& 807; oldug& 774;unu ve azınlıkta kalan grupların haklarının garanti edilmedig& 774;ini vurgulanmış.
15 TEMMUZ: ENDİŞE ORTAK NEDENLER FARKLI
–
Katılımcıların cevaplarına göre 15 Temmuz, Türkiye’de bir süredir varolan toplumsal yarılmanın derinles& 807;tig& 774;i bir olay olarak analiz ediliyor. Ancak AKP’ye oy verenlerle diğerleri arasında derin yorum farklılıkları var. Araştırmacılar, bunun kutuplaşma ikliminin en önemli göstergelerinden sayıyor.
– Analizlere göre, Ak Parti seçmeninin geçmis& 807;e yönelik mag& 774;duriyet duygusu ve Ak Parti iktidarı ile sahip oldukları kazanımların ellerinden gidebileceg& 774;i endis& 807;esi/korkusu bir süreklilik arz ediyor. AKP seçmeni, yas& 807;am tarzı oldug& 774;u kadar, ekonomik ayrıcalıklar ve devlete olan yakınlıg& 774;ın kaybından endişeli.
– En önemli yarılma, olayların darbe olarak adlandırılıp, adlandırılamayacag& 774;ına ils& 807;kin. Bunun yanı sıra bu darbeyi kimin yaptıg& 774;ı, ne s& 807;ekilde gerçekles& 807;tig& 774;i konusunda da toplumsal bir mutabakattan söz edilemiyor.
– Ak Parti seçmenine göre 15 Temmuz’un temel sorumlusu ‘FETö’. MHP seçmenleri de 15 Temmuz darbesinin FETö tarafından yapıldıg& 774;ını, ancak devletin içine FETö’nün bu denli sızmasına izin veren hükümetin de darbeden sorumlu oldug& 774;unu ifade ediyor. Ancak CHP ve HDP’lilerde ag& 774;ırlıklı go& 776;ru& 776;s& 807;, bu darbe giris& 807;iminin sadece ‘FETO& 776;’ ile ac& 807;ıklanamayacag& 774;ı, durumun c& 807;ok daha karmas& 807;ık oldug& 774;u ve hu& 776;ku& 776;metin bir s& 807;ekilde is& 807;in ic& 807;inde olmus& 807; olabileceg& 774;i şeklinde. . .
– 15 Temmuz’a dair ifade edilen önemli korku, vatanın elden gitmesi korkusu. O& 776;zellikle darbenin dıs& 807; gu& 776;c& 807;ler eliyle du& 776;zenlenmis& 807; oldug& 774;u so& 776;ylemi, sıradan insanların darbeyi takip eden demokrasi no& 776;betlerine katılma gerekc& 807;elerinde o& 776;n sıralarda yer alıyor.
– 15 Temmuz o& 776;zellikle Ak Parti sec& 807;meni ic& 807;in ciddi bir gurur kaynag& 774;ı. 15 Temmuz milletin soyut bir kavram olmaktan c& 807;ıkıp, somut bir gerc& 807;eklig& 774;e go& 776;ndermede bulundug& 774;u ve milletle/halkla devletin kaynas& 807;tıg& 774;ı bir gu& 776;n, bir an olarak tanımlanıyor. Darbe gibi travmatik olaylar sonrasında toplum sorunları çözmek için yeni yollara kolektif bir ihtiyaç duyulabilir, siyasal algıyı değiştirebilir, diyor araştırmacılar. Olumlu tarafı, bu tarz olayların önemli siyasal sorunların yeni bir bakıs& 807; açısıyla ele alınmasına, siyasetin de yeniden s& 807;ekillenmesinin, kronik sorunların çözülebilmesinin yolunu da açabilmesi.
Şimdilik uzak bir ihtimal görünse de, Adalet mitingine farklı kesimlerden de gelen geniş destek, ümit olabilir.
ARAŞTIRMAYA KATILANLARIN KüNYESİ
–
Aras& 807;tırmaya katılanların %26,8’i kadın, %73,2’si erkek.
– Yas& 807; ortalaması 39’dur (yas& 807; aralıg& 774;ı 21-70)
– Katılımcıların %40’ı ilkokul mezunu ya da terk; %12’si lise mezunu ya da terk; %37’si lisans mezunu ög& 774;rencisi ya da terk; %11’i yüksek lisans/doktora mezunu ög& 774;rencisi ya da terk. Eğitim düzeyi, Türkiye ortalamasının üzerinde.
– %67’si dijital ve sosyal medyayı ilk haber kaynakları olarak gösteriyor
– İktisadi olarak %19’u üst-orta sınıf, %9’u alt-sınıf, aradaki %72’si de orta ve alt-orta sınıf.
– Son seçimde oy verdikleri partilere göre dağılım: %34’ü Ak Parti, %27’si HDP, %14’ü CHP, %7’si MHP, %3’ü dig& 774;er partilerin seçmeni. %15’i ise oy kullanmadıg& 774;ı veya geçersiz oy kullandıg& 774;ını belirtmiş.
– Siyasi konumlanma açısından örneklem, Türkiye açısından temsili değil. Ancak niteliksel bir aras& 807;tırmada temsili örneklemden çok, farklı gruplardan yeterince katılımcının olması önemli, notu düşülmüş.
13. 07. 2017 – ARTI GERçEK
