Sosyal güvenlikte yalan rüzgarı!
Emekli aylıklarını artırmamak için sosyal güvenlik batıyor, sosyal güvenlik açıkları büyüyor yalanları söyleniyor. 2024 bütçe verileri sosyal güvenliğe ayrılan bütçe payının düştüğünü ortaya koyuyor.
“Sosyal güvenlik açıkları büyüyor” iddiasının gerçek dışı olduğu, yalan olduğu bir kez daha resmi verilerle ortaya çıktı. Bilindiği gibi hükümet emekli aylıklarını artırmamak için sık sık “sosyal güvelik sistemi zor durumda” “sosyal güvenlik açıkları büyüyor”, “EYT hem sosyal güvelik sisteminin hem de bütçenin dengelerini bozdu” gibi felaket tellallığı yapıyor.
Emeklilere insanca aylıklar verilmesinin nedeni olarak sosyal güvenlik isteminin açıkları ileri sürülüyordu. Dahası bütçeden/hazineden sosyal güvenliğe aşırı kaynak ayrıldığı ve bunun giderek arttığı iddia ediliyordu. O kadar ki en düşük emekli aylığı 14 bin 469 liraya yükseltilirken 1 lira bile yuvarlamama yapmamanın, 14 bin 470 TL, 14 bin 500 TL yapmamanın gerekçesi olarak “bütçe kısıtı” gösteriliyordu. Son 10 yıllık bütçe verileri böyle bir kısıt olmadığının, iddiaların yalan olduğunu gösteriyor.
İDDİALAR DOĞRU DEĞİL
Son açıklanan resmi verilerle sosyal güvenlik harcamalarının arttığı, bütçeye yük olduğu iddialarının koca bir yalan olduğu bir kez daha ortaya çıktı. 2024 yılı merkezi yönetim bütçe giderleri gerçekleşmeleri açıklandı. Diğer bir ifadeyle 2024 yılı için öngörülen bütçe harcaması ile gerçekleşen bütçe harcamaları verilerini biliyoruz. Böylece resmi bütçe gerçekleşme verilerinden hareketle sosyal güvenlik için yapılan kamu harcamalarının gelişimini analiz edebiliriz. Bu yazımda bu verileri sosyal güvenlik harcamaları açısından ele alacağım.
Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü aylık bütçe bültenleri aralık ayı sonuçları içinde yer alan 4) cari transferler b) hazine yardımları başlığı altında “Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Giderleri” başlığı yer alıyor. Bunları SGK’ye yapılan bütçe transferleri olarak değerlendirmemiz mümkün. SGK’ye bütçe transferleri içinde şu kalemler var:
Sosyal güvenlik devlet katkısı: 5510 sayılı kanunun 81. maddesi gereğince devletin, Kurumun ay itibariyle tahsil ettiği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile ve sağlık sigortası primlerinin 1/4’ü oranında Kuruma yaptığı katkıdır.
Faturalı ödemeler: Makam, görev, temsil tazminatları, terör emsal tazminatları, harp malullüğü zamları, emekli ikramiyeleri vb. gibi tutarlardan oluşan faturalı ödemelerin karşılığı olarak Hazinece Kuruma aktarılan tutarlardır.
Emeklilere ek ödeme: 5454 sayılı kanunun 1. maddesi uyarınca gelir ve aylık alanlar ile hak sahiplerine aylık veya gelir olarak her ay ödenen tutarlara göre belirli oranlarda yapılan ek ödemeler için Hazinece Kuruma ödenen tutardır
İşverenlere 5 puan indirimi (desteği) 5510 sayılı kanunun 81inci maddesi uyarınca 4(a) ve 4(b) sigortalıları için 5 puan teşviğidir.
Sosyal güvenliği olmayanların sağlık primi: 5510 sayılı kanunun 60/1/c. maddesi kapsamındakiler için Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ödenen genel sağlık sigortası primleridir.
Sosyal güvenlik açık finansmanı: Bütçe transferi kapsamında, Kurum açığı için Hazine tarafından aktarılan tutardır.
Dikkate edilecek olursa Hazine tarafından SGK’ye aktarılan kaynakların bir bölümü İşverenlere 5 puan indirimi (desteği) ile Sosyal güvenliği olmayanların sağlık primi primli sosyal güvenlik sistemi kapsamında olmayan giderlerdir. Bunlar emeklilerin sağlık harcamaları ve emekli aylıkları için yapılan ödemeler değildir. Dolayısıyla primli sosyal güvenlik sistemi için yapılan bütçe transferlerinden bunları düşmek gerekecektir. Bütçeden emekliler için yapılan transferlerin gerçek tutarı hesaplanırken bu iki kalemi düşmek gerekecektir.
SOSYAL GÜVENLİĞE DAHA AZ KAYNAK
2024 yılında bütçeden “Sağlık, Emeklilik ve Sosyal Yardım Giderleri” başlığı altında SGK’ye yapılan transferlerin tutarı 1 trilyon 436 milyar liradır. Ancak bunun 371 milyar lirası işveren teşviği ve ödeme gücü olmayanların GSS primidir. Sadece işverenlere sağlanan 5 puanlık SGK pirim desteği tutarı 268 milyar liradır. Bu miktarlar düşüldüğünde 2024 yılında bütçeden SGK’ye emekliler için yapılan transferler 1 trilyon 66 milyara düşmektedir. Dikkate alınması gereken tutar budur.
2024 yılı için dikkat çekilmesi gereken önemli bir husus ise bütçeye işveren desteği ve GSS primi hariç 1 trilyon 246 milyar ödenek konmasına rağmen bunun 1 trilyon 66 milyarı harcanmıştır. Diğer bir ifadeyle bütçeye SGK için konan 181 milyar liralık ödenek harcanmamıştır. SGK’nin bütçeye yükü artıyor safsatasını çürüten önemli verilerden biri budur.
Eğer bu ödenek SGK için harcansaydı emekli aylıklarının daha fazla artırılması mümkündü. Hükümet elinde başlangıç ödeneği olmasına rağmen bu ödeneği harcamaktan kaçınmıştır. Bütçe kısıtı iddiası kendi mantığı içinde bile safsatadır.
Gelelim SGK’ye yapılan bütçe transferlerinin bütçe içindeki payına! İddia edildiği gibi burada bir artış var mı? Durum kötüleşiyor mu? İfadeye katılmasam da resmi söylemde kullanılan “SGK açığı artıyor” iddiası doğru mu? Adım adım gidelim. SGK’ye toplam bütçe transferi (işveren teşviği ve GSS dahil) yıllara göre nasıl seyrediyor?
İşveren ve GSS desteği dahil harcama son 10 yılın en düşük düzeyindedir. Son üç yıl yüzde 13,3’tür. EYT yasasına rağmen bu oran düşmüştür. 2019 ve 2020’de yüzde 20 olan SGK’ye bütçe transferlerinin oranı 2022, 2023 ve 2024’te yüzde 13,3 oranında gerçekleşmiştir. 10 yıllık bir dönem aralığında baktığımızda ciddi bir gerileme söz konusudur.
İşveren ve ödeme gücü olmayanlar için yapılan transferleri dışarıda tuttuğumuzda durum daha da vahimdir. Bütçeden SGK’ye yapılan transferler 2024’te yüzde 9,9’da kalmıştır. Bu oran 2019’da yüzde 16,3 düzeyindedir. Asıl ölçünün bu olduğunun altını çizmek lazım. 2023 yılında yüzde 11,1 olan bu oran 2024 yılında ciddi biçimde düşmüştür.
Her iki ölçütü de dikkate aldığımızda bütçeden SGK’ye yapılan transferlerin bütçeye oranının düştüğü net bir biçimde görülmektedir. Bir diğer ifadeyle bütçeden sosyal güvenliğe ayrılan kaynaklar azaltılmıştır. “Sosyal güvenlik harcamaları artıyor”, “sosyal güvenlik yükü artıyor” iddiaları safsatadır.
Bütçeden işverenlere yapılan SGK desteğine baktığımızda ise bu kalemin arttığını görüyoruz. 2015’te yüzde 2 olan bu oran 2023’te yüzde 1,3’e gerilemiş ancak 2024’te yüzde 2,5’a fırlamıştır. Emekliler için yapılan SGK transferleri azalırken işverenlere yapılan destekler artmıştır.
KAYNAK DEĞİL TERCİH SORUNU
Peki SGK açığı söz konusu mu? Varsa bu ne boyuttadır? SGK’ye yapılan bütçe transfer kalemleri içinde “sosyal güvenlik açık finansmanı” adlı bir kalem bulunmaktadır. Bu kalem düzenli ödemeler ve gelirler dışındaki SGK’nin gelir gider farkını ortaya koymaktadır. SGK’nin “mali açığı” budur. SGK’ye yapılan açık finansmanı transferlerinin bütçeye oranı da son 10 yılda ciddi biçinde düşmüştür. Açık finansman için yapılan transferlerin bütçeye oranı 2015 yılında yüzde 2,4, 2019 yılında yüzde 4 iken 2024 yılında yüzde 0,3’e gerilemiştir.
2024 yılında SGK’ye açık finansman için sağlanan destek sadece 36 milyar lira olmuştur. Aynı yıl işverenlere 268 milyar TL prim desteği sağlandığının altını çizmek lazım. Açık finansman için bütçe desteği oranı yüzde 0,3 iken işveren pirim desteği oranı yüzde 2,5’tur.
Görüldüğü gibi SGK’ye yapılan bütçe transferleri giderek düşmektedir. Emekliler için ayrılan bütçe kaynakları giderek düşmektedir. Emekli aylıkları kaynak olmadığı için değil kaynak ayrılmadığı için, ayrılan kaynaklar düştüğü için sefalet düzeyindedir.
Önceki yıllarda nasıl daha yüksek oranda bütçe transferi yapılması mümkün olduysa şimdi de çok daha yüksek bütçe transferi mümkündür. “sosyal güvenlik açığı”, “sosyal güvenlik yükü”, “sosyal güvenlik sistemi batıyor” iddiaları safsatadır. Dahası açık birer yalandır. Asıl mesele emekliler için daha az kaynak ayrılmasıdır.
Mesele bütçe kısıtı değildir. Sosyal güvenlik için yapılan kamu harcamalarının artırılmasının önünde bir bütçe kısıtı olmadığı tersine bunun bir politika tercihi olduğu biliniyor. Devletin resmi verileri meselenin bir tercih meselesi olduğunu gösteriyor. Dahası resmi veriler bütün çıplaklığı ile ortadayken sosyal güvenlik felaketi masalları anlatılmaktadır.
Daha fazla kamu harcaması ile, kayıt dışılığın düşürülmesiyle, istihdam oranlarının ve ücretlerin artırılmasıyla sosyal güvenlik alanında daha fazla harcama yapmak mümkündür. Yapısal düzenlemeler zaman alacaktır ancak bütçeden sosyal güvenliğe ayrılacak kaynaklar attırılarak emekli aylıklarının iyileştirilmesi mümkündür.
17 ŞUBAT 2025
Kaynak: BirGün
