İstanbul ekonomisinin 2020’yi Türkiye genelindeki gibi büyüme ile değil, yüzde 3’e yakın küçülme ile kapadığı, elektrik tüketim verilerinden tahmin edilebilir
Dünya ekonomisinin önemli bir üssü, “küresel kenti” olma iddiasını 1980’lerden bu yana taşıyan ve bu hedefin gerçekleşmesi için kültürel, tarihsel dokusu büyük hasar alan, kent rantı özellikle AKP’nin 19 yıllık iktidarında adeta yağmalanan İstanbul, Türkiye genelinde son yıllarda yaşanan ekonomik krizden etkilenerek önemli bir düşüş yaşıyor. Pandemi yılı 2020’de, Türkiye genelinde yüzde 1,8 büyüme açıklanırken İstanbul’un büyüme yerine küçüldüğü elektrik tüketim verilerinden tahmin edilebiliyor.
İstanbul pandeminin etkisiyle turizm ve ticarette, hizmet sektörlerinde ağır zayiatlar yaşadı. İşsizliğin İstanbul özelinde daha da yükseldiği, yoksulluğun ise daha da derinleştiği gözleniyor. Milli gelirinin yaklaşık üçte birini üreten Türkiye’nin ekonomik başkenti İstanbul, özellikle cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile hızlanan ekonomik daralma döneminde eski parlak günlerini geride bıraktı. Ülke nüfusunun yaklaşık beşte birini oluşturan 16 milyon kişinin yaşadığı dev metropolün, inşaat ve iç tüketim ağırlıklı yüksek büyüme dönemleri geride kalırken 2020 yılını büyüme yerine küçülme ile tamamladığı tahmin ediliyor.
2020 Türkiye GSYH verisi 1 Mart’ta yüzde 1,8 büyüme olarak açıklandı ama bölgesel detayları öğrenmek için 11 ay beklemek gerekiyor. Türkiye’nin bölgesel gelir verileri uzun bir ara ile açıklanabiliyor. Ne var ki her ay düzenli olarak yayımlanan elektrik tüketim verilerindeki değişim ile GSYH arasında tam bir paralellik olduğu öteden beri biliniyor. Bu veri tabanı kullanıldığında, 2020’de de yüzde 1,8 artan GSYH ile aynı oranda artan elektrik tüketim artışı örtüşüyor.
Elektrik tüketimi illere göre analiz edildiğinde önemli bölgesel farklar görülüyor. özellikle turizmin ağır darbe aldığı pandemi yılı 2020’de, turizmin başkenti sayılan Antalya’da elektrik tüketiminin yıllık yüzde 16’nın üzerinde azalması bu ilde küçülmede zirve yaşandığının önemli bir göstergesi.
Aynı elektrik tüketimi verileri İstanbul için de kullanıldığında İstanbul’daki tüketimin yıllık yüzde 2,7 azaldığı gözleniyor. Bu da İstanbul’da GSYH’nın, Türkiye genelinde gözlenenden farklı olarak yüzde 3’e yakın küçülmüş olabileceği tahminine götürüyor. Bu sonuca etki eden sektörel ayrışma ise İstanbul’daki sanayi ile hizmetler sektörleri arasında gözleniyor.
1980’lere kadar İstanbul’da sanayi, başat faaliyetti. Ağırlıkla 1980 sonrası İstanbul’un arsa değeri hızla yükselirken sanayi Kocaeli, Bursa, Sakarya, Tekirdağ gibi çevre illere taşındı. Buna rağmen İstanbul hâlâ Türkiye sanayi katma değerinin yüzde 25’ini üretir durumda. Sanayinin İstanbul’un toplam elektrik tüketiminde payı 2020’de yüzde 28 olarak gerçekleşti. Konfeksiyon, gıda başta olmak üzere iç tüketime dönük sanayilerin önemli bir kısmı İstanbul içinde faaliyetine devam ediyor. Ancak iç ve dış ticaret, turizm, finans başta olmak üzere hizmet sektörleri İstanbul ekonomisinde daha yoğun ve bu sektörlerin kullandığı elektrik, toplam tüketimin yüzde 40’ına yaklaşıyor.
İstanbul sanayisinin elektrik kullanımının özellikle yılın ikinci yarısında hızlanması ile 2020 toplamında yüzde 5 arttığı gözleniyor. Bu da İstanbul’un sanayi katma değerinde benzer ölçüde artış yaşanmış olabileceğini gösterir. Ne var ki esas sorun hizmet sektörü ile son yıllarda İstanbul’a damgasını vuran inşaat ve gayrimenkul sektörlerindeki gerilemede.
Pandemi yılı 2020’de tüm dünyada turizm girişleri bıçak gibi kesildi, bundan Türkiye ve İstanbul da payını aldı. Ayrıca hükümet kararları ile perakendeden yeme içmeye, kültür sanata kadar hizmet üreten birçok işyerinin kapatılmasından İstanbul’daki hizmet işyerleri ağır zarar gördü.
Türkiye’ye yabancı turist girişlerinde 2020’de yüzde 71 gibi dehşetli bir daralma yaşandı. Turist girişlerinden yüzde 35 dolayında payı olan İstanbul’a 2019’da 15 milyon yabancı giriş yapmışken bu sayı 2020’de 5 milyona geriledi ve yüzde 67’lik sert bir kayıp yaşandı. Turizm ile ileri-geri bağlantısı olan birçok sektör ağır şekilde etkilendi. Sivil havacılıktaki iş hacmi sert düşüşler yaşadı. Geniş anlamda hizmet sektörlerindeki elektrik tüketiminin yıllık yüzde 15 gerilemesi, hizmetler sektöründe bu orana yakın bir katma değer düşüşüne de işaret ediyor.
İstanbul ekonomisinde özellikle AKP döneminde en parlak zamanlarını yaşayan inşaat-gayrimenkul sektörünün pandemi öncesi başlayan krizi pandemi ile pekişti. Hükümet yılın ikinci yarısında konut kredisi faizlerini düşürerek sektörde satışları canlandırsa da genel olarak sektör yerinden kalkamıyor. Türkiye’nin inşaat sektörü katma değerinde İstanbul’un payı yüzde 35’lerde, gayrimenkul ticaretinin payı da yüzde 30’larda. İstanbul’un kendi içinde ise bu iki ilişkili sektörün payı İstanbul katma değerinin yüzde 16’sını bularak önemli bir yer tutuyor. Ne var ki İstanbul kent rantı için eldeki birikimi inşaat odaklı harcayan paradigma, 2018’den sonra teklemeye başlayınca hem genelde ekonomi hem de inşaat sektörü ağır bir bunalıma girdi. Yeni konutlar satılamaz, kiralık ofisler pazarlanamaz, yeni inşaatlara başlanamaz oldu. Bu da sektörde ciddi bir katma değer düşüşü ve İstanbul ekonomisinde, inşaatın ileri-geri bağlantıları da hatırlanırsa, ağır bir durgunluk yarattı.
Görünen o ki pandemi yılı 2020’nin ikinci çeyreğinde Türkiye ekonomisinde yaşanan yüzde 10’a yakın küçülmenin benzeri İstanbul ekonomisinde de yaşandı. Yılın ikinci yarısında ise iktidarın ucuz ve bol kredi politikası, döviz fiyatlarını bastırarak düşük tutması, bu yollarla ekonomiyi canlandırma hamlesi İstanbul’un bazı sektörlerini de canlandırdı. Bunun başında sanayi sayılabilir. Ne var ki ekonomisi ağırlıkla ticaret, turizm ve öteki servis sektörlerine odaklı İstanbul’da canlanma yılın ikinci yarısında zayıf kaldı. Turizmdeki gerileme, sivil havacılık, yeme içme, konaklama işyerlerinin toparlanmasına imkân tanımazken, alınan idari kararlarla kapatılan servis sektörleri yaralarını sarma imkânı pek bulamadılar. Bunlara ek olarak metropol ekonomisinde önemli bir yer tutan inşaat ve gayrimenkuldeki daralma ile İstanbul ekonomisinin 2020’yi Türkiye genelindeki gibi büyüme ile değil, yüzde 3’e yakın küçülme ile kapadığı, elektrik tüketimi öncü göstergesinden tahmin edilebilir.
İstanbul ekonomisinde son yılların çok düşük büyüme temposuna 2020’de eklenen küçülmenin sosyal maliyeti de elbette ki ağır. Dar anlamda işsizlik oranı, Türkiye genelinde 2019’da yüzde 13,9’a ulaşırken İstanbul’da yüzde 15’e yaklaşmıştı. 2019 için 4,4 milyon olarak belirlenen “iş arayan işsizlerin” yaklaşık yüzde 23’ünü oluşturan 1 milyondan fazla işsiz İstanbul’daydı. Dar anlamda işsizliğin yüzde 13’ü, geniş tanımlının yüzde 28’i bulduğu 2020’de İstanbul’daki oranların daha da arttığını söylemek mümkün ve bunun verileri önümüzdeki aylarda yayınlandığında gerçeklik daha net görülebilecektir. Tırmanan işsizlikle beraber yaşanan derin yoksulluğun boyutlarını görmek için de verilerin önümüzdeki aylarda yayınlanmasını beklemek gerekecek.
11 MART 2021 – AL MONİTOR
