Dün akşamın geç saatlerinde ham petrol vadeli işlemler sözleşmelerinden (futures),
Dow Jones’tan
ve petrole bağlı türev piyasalardan gelen haberler
(Korona salgını sonrasında son 150 yılın toplam resesyonlarından daha fazla bir ekonomik küçülme yaşanması öngörülen bir süreçte),
piyasalarda tam da “buyurun cenaze namazına” dedirtecek cinsten bir endişeye neden oldu.
TARİHTE İLK KEZ HAM PETROL FİYATI EKSİDE
İlk haber ABD’deki bir petrol vadeli işlem sözleşmesinin fiyatındaki keskin düşüşle ilgili.
[
Petrolünün Haziran sözleşme fiyatı da yüzde 9 civarında düşerek önce 25,57 dolar, ardından da
yüzde 10’u aşan kayıpla 23 doların altında kaldı.
Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Futures) nedir?
Türev araçların tipik örneklerinden olan bu sözleşmeler organize piyasalarda işlem gören, belirli bir malın, dövizin veya menkul kıymetin önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir vadede el değiştirmesini içeren sözleşmelerdir. Vadeli işlem sözleşmelerin organize piyasada işlem görmesi ve bu piyasalar bünyesinde bir takas mekanizmasının bulunması nedeniyle, vade sonunda fiziki uzlaşıdan ziyade nakdi uzlaşı geçerlidir. Yani vade sonunda taraflar sözleşmeye konu malı (örneğin ham petrolü)
ve belirlenen bedeli takas etmez, bunun yerine önceden belirlenen fiyata göre oluşan fark bir taraftan diğerine transfer edilir.
üSTüNE 37,6 DOLAR VERİLECEK!
Kısaca, vadeli bir biçimde büyük çapta ham petrol alımı yapanlara varil başına ilave olarak 37,6 dolar para ödenecek.
Bunun nedeni petrol üretimi henüz azaltılmamışken Koronavirüs nedeniyle enerjiye (dolayısıyla da petrole) olan talebin bıçak gibi kesilmiş olması.
OPEC’in 1 Mayıs’tan başlamak üzere günlük petrol üretimini 9,7 milyon varile düşürme kararının da fiyatlardaki düşüşü önlemeye yetmediği anlaşılıyor.
üstelik çıkartılan petrolün depolanması için yeterli alan da yok. öyle ki küresel petrol depolama alanlarının yüzde 70’inden fazlası doldurulmuş durumda. Böylece depolama alanları kıtlaşıp maliyetleri birden artınca, dev Amerikan petrol şirketleri vadeli petrol alan ve vadesi dün dolan sözleşmeler için alıcılara üstüne para vermeye başladılar.
Bir başka anlatımla, şirketin bugün sona erecek olan Mayıs vadeli sözleşmesini elinden çıkarmayan yatırımcıların (sözleşme gereği) Mayıs ayı başında bu petrolü teslim alması gerekiyor. Oysa petrol kullanımı çok düştüğünden çıkartılan petrolün ciddi depolama sorunu yaşanıyor. Depolamak için yer bulamayan yatırımcılar da bu petrolü teslim almamak için elindeki sözleşmeyi değerine değil; değerini altına yani üzerine para
vermeyi göze alarak elinden çıkarmaya çalıştılar. Bu panik hali de ham petrol fiyatının maliyetinin çok altına düşmesine neden oldu.
Piyasadaki paniği anlatan bir diğer gösterge spot-vadeli fiyat farkının çok artmış olması. öyle ki petrolün spot piyasa fiyatı ile 1 ay sonraki vadeli işlem fiyatı arasındaki fark normalde varil başına 0. 40 – 0. 50 doları geçmezken şu anda bu 8-10 dolara kadar çıkmış durumda. Reuters ajansı dün konuyu şöyle bir espri ile ele aldı: “Şu anda içi boş bir yüzme havuzunuz varsa, elinde Mayıs ayına ait vadeli işlem sözleşmesi olan birine kiraya verebilirsiniz”.
TüREV ARAçLAR ZARAR ETTİRİYOR
Petrolun fiyatı eksiye düşünce bunun üzerinden çıkartılan menkul değerlerin fiyatları da düştü ve türev piyasalarda ticareti yapılan türev araçlar da zarar etmeye başladılar.
Türev Araçlar (Derivatives) nedir?
Türev araçlar getirileri (değerleri) başka bir türev araca veya menkul kıymete bağlı olan finansal araçlardır. Faize, dövize, petrole, hisse senetlerine, emtia fiyatlarına, kredi alacaklarına dayalı olarak düzenlenirler. Dayalı olduğu varlığın değerindeki değişmeye bağlı olarak türev aracın değeri de değişir ve bunun sonucunda kâr (ya da zarar) elde edilir.
Bu araçlar dört ana kategori altında sınıflandırılıyor: (i) Future sözleşmeler (ii) Forward sözleşmeler (iii) Opsiyonlar
(iv) Swap sözleşmeleri.
Türev araçlarının kullanımının iki temel amacı; riskten korunmak (hedging) ve spekülasyon sonucu kazanç elde etmektir. Riskten korunmak gelecekte ortaya çıkacak beklenmeyen fiyat hareketlerine karşı bugünden önlem alınmasını, spekülasyon ise farklı beklentiler sonucunda yüksek kaldıraç (yabancı kaynak)
kullanarak kazanç elde edilmesinin amaçlanmasını anlatır.
Türev araçlar finansal krizin tetiklenmesinde önemli bir rol oynarlar zira spekülatörlere yüksek kaldıraç kullanma imkânı verirler. örneğin bir petrol şirketinin hisselerine borsada yapılacak yatırımın onda biri ile aynı hisse senedine dayalı türev araca (vadeli petrol sözleşmesine) yatırım yapılabilmekte ve bu hisse senedinin değerindeki değişimden kaynaklanan kâr (ya da zarar) aynı tutarda elde edilebilmektedir. Bu spekülasyon saiki ile işlem yapanların risk iştahını artırır ve çok büyük riskler üstlenilmesine yol açar.
BORSALAR DüŞTü
Bu gelişmenin ardından borsalar sert düşüş yaşadı (Dow Jones 500 puan düştü).
Chevron, Exxon Mobil ve Conoco Phillips
Petrol gibi dev Amerikalı ham petrol üretim şirketlerini bünyesinde barındıran
[
